THÀNH NGỮ “ĂN CHÁO ĐÁI BÁT”

THÀNH NGỮ “ĂN CHÁO ĐÁI BÁT”
Một ai đó khi được người khác giúp đỡ thoát khỏi khó khăn hoạn nạn mà sau đó lại phụ ơn, bội nghĩa, thậm chí phản lại ân nhân của mình, thì dân gian thường chỉ trích, phê phán bằng thành ngữ “Ăn cháo đái bát”. VD: “Nhà mày trước nghèo đói, nhờ khởi nghĩa được tí ruộng vườn, tí vợ con. Thế mà rồi ăn cháo đái bát.”(Vũ Cao. “Những người cùng làng”).
Thành ngữ ăn cháo đái bát gồm 2 vế: vế thứ nhất nói về việc nhận ân nghĩa (ăn cháo), vế thứ hai nói vế sự bội bạc ân nghĩa đó (đái bát). Về thành ngữ này 1 số người còn băn khoăn, không hiểu dạng đích thực của nó là ăn cháo đái bát hay ăn cháo đá bát.Thực ra điều đó chẳng có nghĩa lí gì, bởi vì hành vi đái bát hay đá bát đều biểu thị sự thô bạo, phũ phàng của người đời. Dĩ nhiên, hành vi đái bát gây ấn tượng mạnh mẽ, nặng nề hơn và phù hợp với cách nói khoa trương phóng đại mà dân gian vẫn ưa dùng. Hơn nữa, trên thực tế sử dụng, hầu như ta chỉ gặp dạng ăn cháo đái bát mà thôi, Như vậy, chẳng cần biện luận nhiều, chúng ta cũng dễ dàng chấp nhận dạng thức ăn cháo đái bát là dạng đích thực của thành ngữ đang xét. Vấn đề đáng quan tâm hơn là tại sao dân gian lại dùng cụm từ "ăn cháo" để biểu hiện vịêc ân nghĩa? Có bao nhiêu thứ khác quý hiếm hơn, đáng giá hơn, sao không được chọn dùng, trong khi đó lại dùng cháo, 1 thức ăn bình thường, để chỉ cái ân, cái nghĩa do người khác mang lại? Thông thường cháo là món ăn nhẹ, dễ tiêu, thích hợp với người bệnh đuối sức, không ăn được cơm. Bát cháo từ tay người khác mang lại chăm sóc lẽ nào người bệnh chẳng biết nâng niu, trân trọng? Lại nữa, cháo trong dân gian các cụ bà thường dùng để cúng lễ ở các miếu dưới gốc đa, sau đó ban phát cho trẻ để lấy phước. Vì thế mà có chuyện “cướp cháo gốc (lá) đa”. Khi gặp nạn đói kém, nhiều người quẫn bách cơm không có ăn, áo không có mặc, sống thoi thóp trong hoạn nạn, những người có lòng nhân đức thường nấu cháo để phát chẩn, giúp cho người bị nạn bát cháo cầm hơi. Bát cháo cứu giúp con người ra khỏi cái đói đến chết cũng đáng ghi long tạc dạ hay sao? Một miếng khi đói bằng một gói khi no là thế. Những điều liên tưởng ở trên cho thấy cách lập ý, lập tứ của thành ngữ ăn cháo đái bát vừa cụ thể vừa sâu sắc. Với quan niệm sâu kín đó, nhân dân đã khéo léo tạo nên 1 sự đối lập gắt gao giữa 1 bên là ân nghĩa với 1 bên là hành vi phụ bạc đến mức thô bạo nhằm toát lên giá trị phê phán của thành ngữ ăn cháo đái bát đối với những kẻ sống không có trước có sau, sống vô ơn bạc nghĩa.
“Cậu nào lấy mất bi đông người ta rồi. Chỉ được cái ăn cháo đái bát, uống cho khỏe vào rồi vất cả bi đông người ta đi”. (Lê Khánh- “Những ngày vui”).
Cùng nghĩa với ăn cháo đái bát , trong tiếng Việt còn có những thành ngữ như qua cầu rút ván, … Tuy vậy, khi sử dụng cần chú ý tới sự khác nhau rất tinh tế về sắc thái ý nghĩa của chúng.

Da hay dai vay nham ko day.

Mình hay nghe là "đái bát" hơn. cũng có những người nói "đá bát".Tam sao thất bản mà.Ở mỗi địa phương lại có những cách diẽn đạt khác nhau. Kho tàng văn học dân gian Việt Nam thật phong phú. Để biết rõ hơn, bạn thử hỏi cô Nha xem.

Lần đầu mình nghe là "đái bát" . Chỉ bít dị bản của nó là "Ăn cháo đá bát". Ai da hôm nay được mở mang tầm mắt cảm ơn xuân tóc đỏ. Riêng mình thì thấy câu ăn cháo đá bát hay hơn.

bai viet ptich, binh giang mot ve cau thanh ngu co the danh gia la kha bai ban, tuan thu cac buoc co ban. Nhung doi cho van con mang tinh danh gia chu quan la chinh, sa vao suy dien.
T co mot so cau hoi rat mong duoc ban giai dap, vdu nhu:
- neu coi "an chao da bat" la mot di ban cua "an chao dai bat" thi ban dua vao tai lieu nao? Ban dau chinh ban da dua ra nhan dinh ko nen khang dinh dau la dang thuc cua cau noi tren nhung o phia sau ban lai de dang chap nhan dang thuc "an chao dai bat" vs mot li do khong he thuyet phuc, ko co co so: " Hau nhu, tren thuc te su dung, ta chi gap... " Neu duoc dua ra phan bien thi t co the noi " tren thuc te, t thay "an chao da bat" thong dung hon" --> nhu vay, nhung luan cu, luan chung, li le cua ban nhu tren la chua thuyet phuc nguoi doc?
- nhung li giai cua ban ve van de tai sao dan gian lai sdung cau thanh ngu "an chao da bat" noi ve su vong an boi nghia kha thu vi va moi me. Song li giai thu nhat hoi dai va xa trong tam khien nguoi doc de co nhung y hieu ko dung.
- " Vấn đề đáng quan tâm hơn là tại sao dân gian lại dùng thành ngữ ăn cháo để biểu hiện vịêc ân nghĩa?" --> theo toi biet thi "an chao" ko phai mot thanh ngu. Va neu nhu viet "thanh ngu an chao da bat" thi no lai ko phai la mot bieu hien cua viec nhan nghia.
- dong thoi, cach ban trien khai, trinh bay luan diem chua ro rang, doi cho khien nguoi doc con kho theo doi.
Rat cam on ve nhung kien thuc ban da cung cap!

Mình rất vui vì có nhiều người quan tâm tới bài viết này. Xuan toc do càng vui hơn nữa vì Cookies nhận xét, đánh giá, phê bình rất chi tiết, tường tận. Có thể nói bạn là 1 tài năng lớn của trường mình trong bộ môn văn học. Giọng văn của bạn rất mạnh mẽ, cương quyết, lập luận chặt chẽ và có chút đanh thép. Với cách nhận xét đó, bạn có thể khiến cho nhiều nhà văn phải giật mình và xem xét lại tác phẩm của mình, cho dù nó hoàn hảo thế nào đi nữa. Nếu đi theo sự nghiệp văn chương, mình đoán bạn sẽ là 1 nhà văn chính luận hoặc 1 nhà phê bình văn học... Chưa có cô giáo nào nói cho mình biết trong trường ta có học sinh học giỏi văn như bạn. Nhưng thông qua giọng văn, mình đoán rằng bạn đã bước qua tuổi 18 rồi, phải không? Nếu không tiện nêu tên, bạn có thể cho mọi người biết bạn học lớp nào, ai chủ nhiệm? Mình thực sự rất vui và bất ngờ.
Về các vấn đề thắc mắc của bạn, mình chỉ có thể giải đáp ngắn gọn rằng:
- Thứ nhất, bài viết này không phải của mình mà do mình sưu tầm trong cuốn sách “Kể chuyện thành ngữ, tục ngữ- tập 3” của nhóm tác giả Hoàng Văn Hành- Nguyễn Như Ý- Phan Xuân Thành- Mai Xuân Huy- Nguyễn Khắc Hùng- Trần Thanh Liêm; nhà xuất bản khoa học xã hội, xuất bản năm 1990. Mình đưa lên đây cho các bạn cùng tham khảo, vì nhận thấy kiến thức văn học dân gian trong sách giáo khoa còn nghèo nàn, sơ sài.
- Thứ hai, mình nói “ăn cháo đá bát” là 1 dị bản của “ăn cháo đái bát” từ việc tham khảo 1 số tài liệu ở trên mạng. Năng lực mình có hạn nên chỉ có thể giải thích như vậy thôi.
- Thứ ba, trong quá trính soạn thảo bài viết trên máy vi tính, mình đã đánh nhầm “cụm từ ăn cháo” thành “thành ngữ ăn cháo”. Cảm ơn Cookies đã “nhặt sạn” giúp mình. Rất chân thành xin lỗi độc giả.

Mình muốn nhờ Cookies nhận xét “Bức thư của 1 bà mẹ”- 1 trong những tác phẩm đầu tay của mình. Mình đưa lên đây nhằm muốn các cô giáo dạy văn trong trường nhận xét, góp ý cho mình, nhưng hình như chẳng có cô giáo nào quan tâm đến diễn đàn này. Buồn ghê.
Cuối cùng, rất mong Cookies đóng góp bài viết nhiều hơn nữa cho diễn đàn, đặc biệt là mục văn học.(1 mình Xuan toc do chiến đấu thì buồn lắm). Xin chân thành cảm ơn!

Cảm ơn Xuân Tóc Đỏ về lời khen.
Nhưng t muốn đính chính một số thông tin như sau:
1. T chưa đủ 18 tuổi. Hình như mới bước sang tuổi 17 được khoảng 5,6 tháng j đó thì phải. Nhưng chắc do giọng văn già quá nên ai cũng tưởng thế. (Hơi buồn )
2. T ko dám nhận mình là tài năng lớn của THPT Cửa Ông đâu. Theo như t biết thì trường Cửa Ông rất nhiều nhân tài trong lĩnh vực này mà. Chẳng qua t nghịch nghịch, “múa rìu qua mắt thợ” thôi. Ko ngờ chém ngay phải “cây đại thụ”. Đáng nhẽ c nên ghi nguồn gốc bài viết. Tại c để thế nên t mới dám vào chém bừa, nói năng lảm nhảm.
3. T ko phải học sinh trường Cửa Ông nên ko cô giáo nào biết t cũng phải thôi. Vs lại t ko phải là người thích học văn nhưng đúng như các cụ đã nói “ghét của nào trời trao của ấy”. T đã phải học lớp Văn 7/12 năm. Sợ chưa?
4. Cảm ơn Xuân Tóc Đỏ 1 lần nữa vì đã tin tưởng tớ.